در گذشته حمام کاربرد چندمنظوره‌ای داشت و محلی برای بهداشت، سلامت، درمان و حتی پذیرایی و گذران اوقات فراغت بود. طبیعتا اکنون نمی‌توان توقع داشت‌برای احیای حمام‌های قدیمی از جنبه بهداشت و نظافت مانند استحمام و سلمانی و درمان سرپایی مانند کشیدن دندان استفاده شود؛ اما جنبه‌های فراغتی و سلامت حمام‌ها را می‌توان براحتی زنده و به‌روزرسانی کرد.
چهار رویکرد برای احیای حمام‌های قدیمی وجود دارد؛ نخستین رویکرد این که پیکره و کالبد حمام مانند حمام سلطان امیر احمد کاشان به صورت موزه‌ای مرمت و حفاظت شود تا مراجعان به تماشای این کالبد و تزئینات بیایند. این حداقل کاری است که می‌توان انجام داد، ولی این کار چندان توصیه نمی‌شود؛ چرا که حفاظت موزه‌ای کالبد، منجر به احیای واقعی بنا و حفاظت پایدار نمی‌شود.
دومین رویکرد این است که حمام به موزه‌ای برای نمایش فرهنگ و اشیای آنتیک مانند موزه مردم‌شناسی حمام گنجعلی‌خان کرمان تبدیل شود که این امر هم به لحاظ درجات احیا، درجه پایینی از حفاظت پایدار محسوب می‌شود.
رویکرد بعدی برای احیای حمام‌های قدیمی، تغییر کاربرد حمام و تبدیل آن به فضاهای فرهنگی یا پذیرایی است؛ مثلا می‌توان از حمام قدیمی به عنوان سفره‌خانه سنتی یا نگارخانه استفاده کرد که این مورد نیز صرفا در شرایط خاص توصیه می‌شود؛ چون حفاظت آن پایدارتر از دو رویکرد قبلی است و البته همچنان ایده‌آل نیست.
بهترین روش برای احیای حمام‌های تاریخی اصطلاحا احیای مبتنی بر زمینه کاربرد است. این رویکرد چهارم به لحاظ حفاظتی، پایدارتر از رویکردهای قبلی است و براساس این رویکرد، حمام قدیمی با اتکا به زمینه خدمات سلامت و گذران اوقات فراغت که در گذشته نیز باب بوده، احیا می‌شود.
حمام رفتن در گذشته آدابی داشته و سنت و رسوم خاصی در فرهنگ ما برای آن ثبت و ضبط کرده‌اند که ابعاد گسترده‌ای نظیر بهداشت، سلامت، درمان، پذیرایی و گذران اوقات فراغت داشته است و هر گونه احیای حمام‌های تاریخی باید مبتنی بر این زمینه فرهنگی باشد.
یکی از جنبه‌های خدمات سلامت در دنیا که آن را به اسم اسپا می‌شناسیم و مبتنی بر انواع ماساژهاست می‌تواند برای احیای حمام‌های قدیمی به کار رود که با زمینه آن همخوان است. این همان چیزی است که در حمام‌های قدیمی با عنوان مشت و مال وجود داشت و می‌تواند به همان صورت سنتی یا به شیوه‌های نوین ارائه شود.
گردشگران ایرانی که به ترکیه سفر می‌کنند علاقه دارند حمام ترکی را تجربه کنند. حمام ترکی، صرفا استحمام
به همراه ماساژ است، اما حمام ایرانی مفاهیم فراتری را در بر می‌گیرد. استحمام و آب‌تنی به شیوه حمام ایرانی به مراتب غنی‌تر از حمام ترکی است.
ابعاد گردشگری و گذران اوقات فراغت حمام ایرانی را نیز می‌توان در این زمینه مورد توجه قرار داد. در حمام‌های قدیمی ایران، عرضه برخی نوشیدنی‌ها ازجمله دمنوش گل گاوزبان، آب زرشک و خاکشیر رایج بوده که جنبه پذیرایی و گذران اوقات فراغت داشته که این کار نیز در فرآیند احیا می‌تواند به‌روزرسانی شود.
در زمینه گردشگری سلامت حتی می‌توان احیای مبتنی بر زمینه سلامت را با اتکا به مفاهیم نوین بسط داد و خزینه حمام‌های قدیمی را به حوضچه‌هایی برای لجن‌درمانی و پرتودرمانی اختصاص داد یا ماهی‌های ویژه‌ای را در این حوضچه‌ها نگهداری کرد که لایه‌ای از پوست گردشگران را برمی‌دارند و باعث طراوت و زیبایی پوست آنها می‌شوند.
گردشگری سلامت ابعاد جذاب دیگری بخصوص برای زیبایی و آرامش هم دارد که می‌تواند در احیای حمام‌های قدیمی با زمینه سلامت به کار گرفته شود؛ به عنوان نمونه از لامپ‌های سولار برای برنزه کردن پوست می‌توان استفاده کرد یا می‌توان خدمات رنگ گردن مو و ارائه ماسک‌های زیبایی صورت با مواد گیاهی و معدنی همراه با شنیدن موسیقی سنتی عرضه کرد که طرفداران زیادی دارد.
گردشگری، گونه‌های زیادی دارد. آنچه برای احیای حمام‌های قدیمی گفته شد، بیشتر جنبه گردشگری، فرهنگی و تا حدی گردشگری سلامت دارد که اتفاقا با الگوی تقاضای گردشگری در کشور ما بویژه الگوی تقاضای گردشگران خارجی که عمدتا گردشگر فرهنگی تلقی می‌شوند، انطباق دارد. خوشبختانه حمام‌های زیادی مانند حمام رضوی در قزوین و حمام قبله در محله سیروس تهران قرار است احیا شوند. حمام‌های مذکور می‌توانند به عنوان یک مقصد گردشگری تعریف شوند و اگر این اتفاق رخ دهد، علاوه بر این که گامی در جهت حفظ میراث کشور محسوب می‌شود، می‌تواند جنبه‌های درآمدزایی، ارزآوری و اشتغال زایی برای کشور نیز داشته باشد.
علی‌اصغر بدری
رئیس مرکز تخصصی احیای اماکن تاریخی
منبع : jamejamonline.ir
ارسال دیدگاه